Heb je ook vaak het gevoel dat je steeds alle ballen in de lucht moet houden? Vooral tijdens deze rare periode met een epidemie en lockdown is het voor veel ouders zwaar om het voor iedereen goed te doen. Thuiswerken combineren met het cognitieve leren van schoolgaande kinderen, de zorg van de kids, het huishouden in orde houden en de boodschappen die gedaan moeten worden, vragen om een superouder. Hoe dan? Wanneer kan jij als ouder even de tijd voor jezelf nemen nu de kinderen thuis zijn en ook de sportscholen dicht? We zitten er met z’n allen hier in en moeten het ook met z’n allen doen! Hieronder 6 tips om de balans weer terug te pakken tussen werk en privé 1. Verdelen van taken Tegenwoordig zijn er veel meer tweeverdieners in een huishouding. Hierdoor kan de zorg beter verdeeld worden. Ook de alleenstaande ouder kan bepaalde taken verdelen, helaas is de zorg voor je kind (-eren) niet te verdelen en draag je dit alleen. Maak goede afspraken, plan, verdeel en doe samen (of met het hele gezin) een klusje bijvoorbeeld; wie doet de boodschappen en wie zeemt de ramen, de tuin, stofzuigen enz. 2. Neem tijd voor jezelf Al is het een half uur per dag dat je even de tijd voor jezelf neemt, maar probeer dit wel te pakken. Alleen dan hou je het vol. Ga een half uur even wandelen of lees een goed boek, ga lekker in bad. Ook voor kinderen is het belangrijk, misschien nog wel belangrijker dan de taken van school, om hun tijd op een zo fijn mogelijke manier in te vullen. Ga op ontdekking in het bos, speel spelletjes, ga in gesprek. Probeer er achter te komen hoe je kind zich voelt tijdens deze lockdown en zij niet naar school kunnen en hun vrienden niet kunnen zien. Samen hier doorkomen is voor nu het belangrijkste. 3. Vertrouw op je intuïtie Wanneer we voor het eerst ons kind in onze armen hebben, verwachten we van onszelf meteen het moeder- (en vader!) instinct te hebben. Dit wordt door media ook nog eens versterkt. Je mag onzeker zijn, vertrouw op je moeder- en vadergevoel en intuïtie. 4. Ieder moment is dat wat het is Omarm de stress die je ervaart door Mindfull te zijn. Stress is een gegeven die we vaak voelen wanneer we iets graag willen of wanneer we iets juist niet graag willen. Bijvoorbeeld; je zou wel eens weer een nacht willen doorslapen, maar de kleine huilt ‘s nachts vaak. Of; je hebt geen zin in dat gesprek met die vervelende collega tijdens een Teammeeting. Door Mindfull met de situatie om te gaan, is het stressgevoel niet/minder meer aanwezig. 5. Doe minder Vraag je af of alle projecten die je doet, alle afspraken die je afloopt, jou gelukkig maken. Dragen ze bij aan jouw balans? Of moet je te veel balanceren om alles gedaan te krijgen. Wanneer je te veel balanceert, heb je een groter risico om te vallen of dat er ballen op de grond terecht komen. Probeer dit ook voor je kinderen te relativeren. Ja, ze lopen achter met school en nee, dit gaan ze niet meer inhalen (zegt men). Maar het belangrijkste is dat ze blijven groeien in hun emotionele ontwikkeling. Dit is voor deze doelgroep het moeilijkste, omdat zij juist tijdens de groei leren hoe sociaal-emotioneel zij zich gaan ontwikkelen. Dit stagneert nu omdat de scholen dicht zijn. 6. Neem het leven niet zo serieus Geniet van je leven terwijl je werkt en als je niet werkt. Leef zoveel mogelijk in het moment, wat je ook doet. Geniet van kleine fijne dingen. Maak plezier, lach elke dag, ben liefdevol naar de ander en beleef het samen. Want wanneer je samen deze periode doorkomt, kom je er sterker uit! Speel met je kinderen, rol van de duinen, speel een potje Twister. Doe gek – het leven is al gek genoeg.

Hoe mooi zou het geweest zijn om 2020 positief af te sluiten met de mensen om ons heen waar we van houden? Vreugdevol aftellen en proosten op een nieuw jaar, met nieuwe kansen. Toch is er een totale lockdown afgekondigd; scholen zijn in principe tot 18 januari in het nieuwe jaar gesloten. Voor de meeste mensen is 2020 niet bepaald een positief jaar en ik heb dan ook veel respect voor de flexibiliteit die continu van ouders, scholen en opvang gevraagd wordt. Kunnen we dit jaar alsnog hoopvol aftellend afsluiten? Jazeker! Sluit het jaar af door bijvoorbeeld met het gezin alle mooie momenten van 2020 te benoemen. Schrijf het op gouden papieren sterretjes, waarmee je vervolgens ook de woonkamer kan versieren. Proost vervolgens op de ‘mindset 2021’ , met op nummer één de bescherming van onze gezondheid door de vaccins. Deze vaccins zullen ons ruimte geven om weer bij elkaar te zijn, weer fysiek samen te werken en nieuwe mogelijkheden te ontdekken. 4Kids2talk wenst iedereen een mooi, intiem en waardevol samenzijn tijdens de feestdagen, met een frisse blik vooruit in het nieuwe jaar.

Huiselijk geweld stopt vaak niet na melding Het gezin is niet voor ieder kind een veilige plek. Elk jaar weer worden duizenden kinderen mishandeld, verwaarloosd of misbruikt. Hoe zie je aan een kind dat het thuis in de knel zit? En wat doe je als je je zorgen maakt over een kind? Het zijn vragen waar veel mensen die met kinderen werken tegenaan lopen. Door de Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling moeten organisaties en -professionals die in hun werk met ouders en/of kinderen te maken krijgen, werken volgens een meldcode. Dit is een stappenplan dat zij kunnen gebruiken als ze vermoedens van mishandeling hebben. Onderzoek wijst uit dat hulp-, zorgverleners en leraren die met een meldcode werken drie keer zo vaak ingrijpen als collega’s die zo’n code niet voorhanden hebben. Met de komst van de Wet meldcode wordt meer dan voorheen van professionals verwacht dat zij alert zijn op signalen die kunnen wijzen op kindermishandeling. In meer dan de helft van de gezinnen waarin sprake is van kindermishandeling of partnergeweld gaat het geweld door na een melding bij Veilig Thuis. In de gezinnen is anderhalf jaar na de melding nog sprake van ernstig of veelvuldig geweld. Bij slechts drie op de tien gezinnen waarin sprake is van geweld stopt dat geweld volledig na een melding bij het meldpunt. Huiselijk geweld en kindermishandeling staan al vele jaren op de politieke agenda. Zowel hulpverleners als beleidsmakers zijn zich bewust van de ernst en de omvang van het probleem en hebben de laatste jaren veel gedaan om gezinnen te steunen. Zij hebben interventies ingezet om het geweld te stoppen en de gezinnen ‘weer op de rit’ te krijgen. Desondanks is geweld in huiselijke kring nog steeds een taboeonderwerp, slachtoffers wachten vaak te lang voordat zij hulp vragen bij Veilig Thuis of een andere instantie. Naast schaamte bij de betrokkenen is er ook sprake van ongeloof bij de omstanders. De andere kant op kijken of – tegen beter weten in – hopen dat het vanzelf over gaat, zijn reacties die helaas nog veel voorkomen. En kinderen zijn weerloos, zij houden onvoorwaardelijk van hun vader en moeder en soms weten zij niet beter en is geweld ‘normaal’ geworden. Hoewel er altijd aandacht moet zijn voor kindermishandeling en huiselijk geweld is in de week van 16 t/m 22 november hiervoor landelijk aandacht. Met ons allen moeten we ervoor zorgen dat dit stopt! Ga in gesprek, kijk niet weg, maak melding wanneer je denkt dat er iets speelt.

A Aandacht Voor een goede ontwikkeling is naast voeding en verzorging contact van belang. Aanleg Wat je mee hebt gekregen in lichamelijk opzicht als in gedragingen. Aanleg bepaald de grens van je mogelijkheden. Door de omgeving en de ervaringen die een kind opdoet, kan de aanleg geremd of gestimuleerd worden. AD(H)D Attention Deficit Disorder with Hyperactivity, als het gedrag ook met aandachtstekort samengaat. (zie verder hyperactiviteit). Het kind is zo actief dat het tot problemen leidt. Agressie Agressieve gevoelens is één van de emoties die een mens kunnen aanzetten tot handelen als er gevaar dreigt. In die zin is agressie positief. Agressie is onder bepaalde omstandigheden heel normaal: - Jonge kinderen kunnen heel boos worden, als iets niet lukt of iets niet mag wat ze graag willen - Boos of agressief reageren door angst of pijn (angst kan de drijfveer zijn tot agressief gedrag) - Bij onmacht of frustratie. Jonge kinderen zijn bezig met de ontwikkeling van hun eigen ik en kunnen zich nog niet inleven in anderen. Voor een peuter is het niet ongewoon om agressief gedrag te vertonen, wel ongewenst. Wanneer je niet in staat bent om bepaalde impulsen onder controle te houden of de grenzen in gedrag aan te brengen spreken we van abnormale agressie. Angst De angsten van een kind hangen vaak samen met de ontwikkelingsfasen. Per periode kunnen de volgende angsten voorkomen: - 0-2 jaar Vallen Harde geluiden Onbekende omgeving Grote onverwachte voorwerpen Eenkennigheid Scheiding van ouder Water en toilet - 2-4 jaar Scheiding van ouder Donker Geluiden Enge beesten donder en bliksem Verandering van omgeving - 4-8 jaar Donker Dieren Scheiding van ouder Spoken en marsmannetjes (magisch denken) Alleen thuis zijn Angsten door tv-beelden, oorlog en rampen Nachtangst Andere kinderen - > 8 jaar Gepest worden Vrienden verliezen Uiterlijke veranderingen Ziekten en dood Flauwvallen en doktersbezoek We spreken van angststoornissen, na een traumatische gebeurtenis en als ze langere tijd achter elkaar voorkomen Anorexia nervosa versus Boulimia nervosa Bij Anorexia nervosa zie je het dwangmatig neiging tot vermageren, het weigeren van voedsel of het stiekem uitbraken van voedsel. Bij Boulimia nervosa komen oncontroleerbare en hevige vreetbuien voor, waarna alles weer wordt uitgebraakt. Assertiviteit Het goed voor jezelf op kunnen komen. Autisme of ASS Dit is een persoonlijkheidsstoornis en kunnen de volgende kenmerken hebben: stoornis in het gebruik van non-verbaal gedrag niet in staat om relaties te leggen op de manier die past bij het ontwikkelingsniveau van die leeftijd geen sociale en emotionele wederkerigheid achterstand in (non-verbale) taal stereotiep, herhaald gedrag of eigenaardig gebruik van woorden en bewegingen moeite hebben om een gesprek te beginnen of te onderhouden geen fantasiespel of imitatiespel erg vastzitten aan gewoonten en rituelen stereotiepe maniertjes zoals fladderen aandacht langdurig fixeren op delen van onderwerpen B Belonen Belonen is een manier om gedrag te veranderen. Intrinsieke beloning komt van de persoon zelf. Extrinsieke beloning is een beloning van buitenaf bijvoorbeeld met behulp van een beloningssysteem. Dit kan gebruikt worden bij kinderen om een vaardigheid aan te leren. Het systeem werkt alleen als je het consequent toepast en je kind ondertussen niet straft als het niet lukt. C Corrigeren Bij opvoeden hoort ook corrigeren en af en toe streng zijn. Het kind moet leren tot hoe ver hij kan gaan en je moet de veiligheid van het kind kunnen waarborgen. Door corrigeren laat je merken dat het kind belangrijk voor je is en dat je om hem geeft. Het geeft structuur en houvast. Corrigeren is niet afkeuren. Je kunt het beste corrigeren door duidelijk te zijn wat het niet goed heeft gedaan en wat je van je kind verwacht. D Depressiviteit Een depressie kan te maken hebben met aanleg, een reactie zijn op een emotionele of erg angstige gebeurtenis of ontstaan door iets van binnenuit (medicijngebruik of ziekte). Faalangst, jaloers op een ander kind of pestgedrag kunnen ook leiden tot depressie. Een depressie is moeilijk te herkennen bij kinderen. Wanneer een gedragsverandering te lang duurt is professionele hulp aan te bevelen. Doorzettingsvermogen Bij ontwikkelen hoort doorzetten. Door aanmoediging en beloning wordt inspanning beloond. DSM-V Dit is een internationaal systeem om psychiatrische en psychische persoonlijkheidsstoornissen te classificeren. Het kenmerk van een persoonlijkheidsstoornis is kort gezegd: aanwezigheid van pathologische (ziekmakende) persoonlijkheidstrekken het leidt vaak tot verstoren of niet-lukken van relaties langdurig lijden van de patiënt of zijn omgeving E Echtscheiding Voor kinderen is een echtscheiding een inbreuk op hun veilig bestaan met beide ouders in de buurt. Het is heel belangrijk om kinderen uit te leggen wat er aan de hand is en hoe het leven na de scheiding er uit komt te zien. Het belang van het kind staat voorop en daarom is regelmatig contact het beste voor het kind. Zij hebben ook recht op boosheid en verdriet en zullen dit ook op die manier gaan verwerken. Eenkennigheid Dit betekent dat een kind in staat is om het gezicht van zijn vaste ouders te herkennen. Dit is dus een mijlpaal in zijn ontwikkeling. In de eenkennigheidsfase is het niet handig om je kind voor het eerst naar een kinderdagverblijf of oppas te brengen. Je kind kan zich dan niet veilig voelen. Emoties Emoties helpen om de dingen die je meemaakt te verwerken. Ze zijn te verdelen in bang, blij, bedroefd en boos. Extravert versus introvert Introverten zijn naar binnen gekeerd, voorzichtiger en raken sneller overprikkeld. Extraverten zijn naar buiten gekeerd en bruisen van energie. Ze hebben meer prikkels nodig dan introverten. F Faalangst Faalangst heeft te maken met een gebrek of een tekort aan zelfvertrouwen. Door je kind vaak dingen te laten doen waar het wel goed in is en passen bij zijn ontwikkeling, groeit het zelfvertrouwen daardoor. Met steun van ouders kan de faalangst overwonnen worden. Ga de angstige situaties niet uit de weg. Fobie Dit is een angst op iets specifieks gericht. Dit kan de ontwikkeling verstoren. Het is daarom raadzaam om je kind af te helpen aan de fobie en leren omgaan met het angstwekkend object. Frustratie Frustratie zorgt ervoor dat een kind steeds weer opnieuw probeert. lukt het hem, dan zal zijn zelfvertrouwen groeien. H Hoogbegaafd Kinderen die hoogbegaafd zijn, hebben een bovengemiddeld IQ, zijn creatief in hun denken en willen graag veel leren. Bij het IQ wordt ook rekening gehouden met het EQ, dat wil zeggen de mate waarin een kind met zijn emoties om kan gaan. Wanneer hier een discrepantie tussen zit, kan het de ontwikkeling in de weg staan. Hyperactiviteit Sommige kinderen zijn te druk, te driftig, te actief. Ze kunnen zich niet of maar kort concentreren en reageren op alle prikkels. Door een duidelijk, gestructureerde aanpak en dagindeling kan je je kind helpen om rust te creëren. J Jaloezie Jaloezie is een normaal menselijk gevoel dat bijvoorbeeld ontstaat als je denkt dat je tekort gedaan wordt. Het wordt ongezond als jaloezie in de normale ontwikkeling wordt bedreigd. K Kindercoach Een kindercoach biedt kortdurende praktische en oplossingsgerichte begeleiding en richt zich op wat het kind wil bereiken. Kindermishandeling Wanneer een kind zowel fysiek als geestelijk pijn wordt gedaan, spreekt men van kindermishandeling. Heb je een vermoeden van kindermishandeling? Blijf hier dan niet mee rondlopen, maar deel je zorgen. Dit kan onder andere via:https://www.ikvermoedhuiselijkgeweld.nl/ . Ben je een professional, werkzaam in bijvoorbeeld het onderwijs of de gezondheidszorg? Dan kun je in vijf stappen bepalen of melding gedaan moet worden. Zie hiervoor de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Kinderpsycholoog Een kinder- en jeugdpsycholoog onderzoekt en behandelt psychologische problemen bij kinderen en jongeren tot 18 jaar. Kindertherapeut Een therapeut werkt met onderliggende problemen zoals trauma's en blokkades. L Liegen Een kind kan pas liegen of jokken als hij het verschil kent tussen waarheid en leugen. Jonge kinderen denken vaak nog magisch, waardoor de fantasie en werkelijkheid door elkaar kunnen lopen. Vanaf een jaar of zeven denken kinderen realistischer. Er kunnen verschillende redenen zijn waardoor een kind liegt: Hij is bang voor de gevolgen als hij de waarheid vertelt. Hij overtreedt de te strenge regels zo vaak dat hij wel voor moet jokken Jokken om toch de aandacht te krijgen (negatieve aandacht) Kinderen proberen van alles uit, dus ook liegen. Het geeft een kind een gevoel van macht wanneer hij zijn ouders om de tuin kan leiden. Dit stopt vanzelf wanneer een kind merkt dat liegen ook vervelende consequenties kan hebben. Slecht ontwikkeld geweten. Soms is er sprake van aangeboren gebrek, maar vaker ontstaat het door een gebrek in de opvoeding. M N Nachtmerries Dit zijn angstaanjagende dromen, waar kinderen vaak huilend of angstig door wakker worden. Het kan helpen om de droom te laten vertellen om het te verwerken, een slokje water te laten drinken of een nacht bij je te laten slapen. Nachtangst Ook wel Night terror genoemd. Meestal komt dit voor tussen de derde en vijfde levensjaar. Het kind wordt midden in de nacht gillend wakker en schijnt bang te zijn of pijn te hebben. Hij lijkt onbereikbaar en is moeilijk te troosten. Dit kan vrij lang duren (minuten tot een half uur). Het kind kan zich er later niets meer van herinneren. Maak het kind niet wakker en blijf bij hem totdat het over is. Negeren Negeren is een manier om bepaald gedrag, zoals zeuren, jengelen, vloeken of vieze woorden zeggen, te veranderen, maar het werkt alleen als het goed wordt toegepast. Negeren is vooral moeilijk om vol te houden omdat het gedrag dat je juist niet wil door negeren eerst wordt verergerd. dat komt omdat het kind gewend is dat er wordt toegegeven aan zijn gezeur. negeren kan niet altijd ingezet worden. denk bijvoorbeeld aan veiligheid. Kies dan er voor om met je kind uit de situatie te gaan en af te leiden. Nerveuze trekken Wanneer we te veel last krijgen van spanningen, kunnen we reageren met nerveuze trekjes. het nut van zo’n gewoonte is om minder spanning te voelen. het verbieden werkt averechts omdat er dan meer spanning komt, waardoor het helemaal onmogelijk wordt om te stoppen. een beloningssysteem of ontspanningsoefeningen kan werken om de gewoonte af te leren. O Objectpermanentie Als een kind in staat is om te begrijpen dat iets is wat hij niet ziet, nog wel bestaat, heeft hij de fase van objectpermanentie bereikt. door Kiekeboe spelletjes te spelen, help je de objectpermanentie op gang. Ongehoorzaamheid Tips om de gehoorzaamheid van een kind te vergroten: ga na of je kind je echt heeft gehoord reageer op ongehoorzaam gedrag vraag iets wat redelijk is vraag geen dingen wat hij eng vindt geef zelf het goede voorbeeld bespreek het wanneer dezelfde ongehoorzaamheid steeds terug komt zoek samen naar oplossingen sta open voor bezwaren, zo leert je kind voor zichzelf op te komen leer je kind dat het niet altijd hoeft te luisteren naar vreemden laat je kind ook af en toe ongehoorzaam zijn Ontwikkeling Kinderen zijn voortdurend in ontwikkeling op verschillende gebieden: lichamelijk en motorisch verstandelijk sociaal-emotioneel Opvoeden Je kind begeleiden in, en de vrijheid te bieden om zich te ontwikkelen op eigen benen te staan. hierbij speelt veiligheid, het goede voorbeeld geven, aandacht, liefde en stimulans een grote rol. Er zijn verschillende stijlen om op te voeden: autoritair of strenge opvoeding laissez faire of laat-maar-waaien opvoeding overleg opvoeding projecterende opvoeding veeleisende of overstimulerende opvoeding overbeschermende opvoeding geïnteresseerde en invoelende opvoeding P Persoonlijkheid Hoe je als persoon bent is in te delen in verschillende groepen zoals: introvert en extravert aardig en onaangenaam zorgvuldig en onzorgvuldig stabiel en labiel etc. Pesten Veel kinderen worden wel eens gepest. Wanneer kinderen hier assertief op reageren, waait het vanzelf over. Gaat het lang door dan kan het psychisch ernstige schade opleveren en de ontwikkeling in onbalans brengen. Scholen hebben tegenwoordig een Pestprotocol om pesten aan te pakken. Er bestaat een Hulplijn Pestweb 0800-2828280, www.pestweb.nl van het NIZW Nationaal Instituut Zorg en Welzijn. Q R Rouw Omgaan met het overlijden van een dierbare is moeilijk voor jonge kinderen. Ze begrijpen vaak nog niet echt wat 'dood' inhoudt. Jonge kinderen uiten hun gevoelens van rouw ook vaak op een andere manier dan volwassenen doen. S Stimuleren De ontwikkeling van een kind gaat voor een groot deel vanzelf. Om de eigenwaarde van het kind te vergroten is stimulans nodig. Stimuleren heeft alleen zin als je het doet met iets wat past bij de aard en leeftijd van het kind. Straffen Straf geven werkt alleen als een kind snapt waarom hij straf krijgt. Het heeft effect als deze past bij wat een kind verkeerd doet en als het vrijwel direct wordt gegeven. Oudere kinderen kunnen meer leren van straf, omdat ze beter begrijpen wat ze fout doen. Stress Dit zijn psychische spanningen. stress kan leiden tot klachten als hoofdpijn, slapeloosheid en buikpijn. bij kinderen heeft stress vaak te maken met het gevoel onvolwaardig te zijn, de angst iets niet goed te kunnen of iets te verliezen. het kan veroorzaakt worden door een onveilig gevoel, door ziekte of door een te ambitieus programma waaraan een kind moet voldoen. T Taalontwikkeling De taalontwikkeling verloopt volgens een vaste volgorde: 18 tot 24 maanden: twee woordzinnetjes 24 tot 30 maanden: 3 tot 5 woordzinnetjes vanaf 3,5 jaar : de zinnen zijn goed verstaanbaar, maar nog niet goed samengevoegd. vanaf 4 jaar : een kind kan beschrijven wat het meemaakt en is geïnteresseerd in de betekenis van woorden. Als er vermoeden is van een taalachterstand, kun je contact opnemen met de consultatiearts Time-out Een time-out wil zeggen dat je even stopt met waar je mee bezig bent. Een time-out is niet bedoeld als straf, maar als een ingreep, je wilt het gedrag wat het kind laat zien stoppen. Het is niet aan te raden om na de time out te praten over de reden daarvan, omdat je de aandacht weer vestigt op het negatief gedrag. V Vechtscheiding Men spreekt van vechtscheiding of conflictscheiding wanneer een echtscheiding of relatie-beëindiging gepaard gaat met bewuste acties met de bedoeling de ex-partner of de band die deze ex-partner heeft met gezamenlijke kinderen schade toe te brengen. Vechtscheidingen kunnen zeer lang duren. Verdriet Verdriet is van alle leeftijden en hoort bij het leven. het is goed om kinderen van jongs af aan te leren met verdriet om te gaan. Wanneer een kind leert om zijn verdriet te tonen, kan hij het ook met een ander delen. Verlegenheid Bij verlegenheid is er vaak een wisselwerking tussen gebrek aan zelfvertrouwen en het idee dat iemand negatief over je denkt. Het kan met de aard van het kind samenhangen, maar het kan ook aangeleerd gedrag zijn. Verwennen Een baby kun je niet verwennen, omdat hij nog volledig aangewezen is op de zorg van anderen. Een kind verwennen in de vorm van vertroetelen doet ook geen kwaad. Dingen voor een kind blijven doen die hij allang kan, ingaan op zeuren en doen wat een kind eist daar kan wel gevaar in schuilen, omdat je toegeeft aan gedrag dat bij een eerder ontwikkelstadium hoort. Te veel verwennen kan een vorm van verwaarlozing zijn, omdat een kind geen kans krijgt om zelfstandig te worden en niet leert om met frustratie om te gaan. W Weerbaarheid Een weerbaar kind kan je herkennen aan een sterke houding en de manier waarop hij met zijn omgeving omgaat. hij kijkt mensen aan en durft voor zichzelf op te komen. Z Zelfbeeld Het besef van het hebben van een eigen IK bij een dreumes en peuter gaat gelijk op met de eerste ontwikkeling van het zelfbeeld. Om een zelfbeeld te ontwikkelen is het nodig om jezelf als individu te zien en contact te hebben met anderen. Het uiten van gevoelens en de reacties die hij krijgt spelen een belangrijke rol in de manier waarop zijn eigenwaarde en zelfvertrouwen ontwikkeld worden.